فردوسی ترکمن‌ها، مختومقلی شاعری برای همه عصرها
به گزارش ایرنا، مختومقلی فراغی ۲۸۹ سال پیش در روستای حاجی قوشان از توابع بخش مرکزی گنبدکاووس دیده به جهان گشود و از کودکی به علم و دانش علاقه وافری داشت و خواندن، نوشتن، فراگیری علوم عقلی و نقلی را در محضر پدرش "دولت محمد آزادی" که وی از شاعران و عالمان قوم ترکمن بود، آموخت و سپس در مکتب نیاز صالح که از پیران و عارفان زمان بود به کسب فضایل عرفانی و معنوی پرداخت تا آنجایی که از چشمه‌های جوشان علوم و معرفت بهره کافی یافت و جوانه شعر و ادب در بوستان خاطرش سر بر کشید.
مختومقلی سپس برای ادامه تحصیل عازم سیر و سفر به بخارا، افغانستان، هندوستان، کابل، ازبکستان، ترکمنستان، آذربایجان، شیروان، خیوه و تبریز شد و سرانجام با توشه‌ای از علم و دانایی به منطقه اترک به میان ایل و تبار خود بازگشت.
از سروده‌های مختومقلی حدود ۱۰ هزار بیت به دست ما رسیده که نمونه کاملی از لهجه خالص ترکمنی است و در واقع کاری که مختومقلی در زبان ترکمنی انجام داد به اعتقاد اهل فن، شباهت به کار دانته در زبان ایتالیایی و فردوسی در زبان فارسی دارد.
دیوان شعر این شاعر که ۵۷ سال زندگی کرد، در بین دیگر اقوام ایران زمین و ملل دیگر جهان نیز بلند آوازه بود تاکنون به چند زبان دنیا از جمله انگلیسی، روسی و فارسی ترجمه و چاپ شده است.
ویژگی‌های مختومقلی فراغی
مختومقلی فراغی از مفاخر، شاعران و عارفان نامدار کشور ایران و قوم ترکمن است، شاعری که اندیشه‌اش از سرچشمه‌های زلال اسلام و قرآن الهام گرفته و به مسائل اجتماعی و سیاسی اهمیت و توجه ویژه‌ای داشته و به مسائل زمان خود حساس بوده و مسوولانه قدم می‌گذاشته و به اهل بیت عترت و طهارت (ع) ارادت داشته است.
برخورداری از ویژگی‌هایی چون ایمان و اعتقاد قلبی به اسلام و شریعت، حب و ارادت به امامان معصوم (ع)، مردمی بودن، عدالت خواهی، ظلم ستیزی، آزادی و شجاعت و دعوت به وحدت و اتحاد در مقابله با دشمنان و استفاده از این ویژگی‌ها و مضامین در اشعارش سبب شده تا اشعار این شاعر و عارف شهیر ترکمن نزد همه اقوام ایران زمین و سایر مردم جهان دارای محبوبیت زیادی باشد.
بسیاری از کارشناسان و اهالی فرهنگ و ادب فارسی اذعان دارند که مختومقلی فراغی در اشعارش مضامین اخلاقی و حماسی فراوانی را گوشزد کرده و به این جهت فردوسی زبان ترکمن است زیرا شعر او در مقام شباهت بسیار شبیه شاهنامه خلق شده توسط فردوسی است.
به گفته امان قلیچ شادمهر از استادان ادبیات ترکمن و نماینده مردم گنبدکاووس در مجلس شورای اسلامی، چاشنی عشق و درد در اشعار مختومقلی به عطار، در نصایح و پند به شیخ اجل سعدی، در عرفان ملایم و معتدل به مولوی و در روانی و تیزی به حافظ مانند است اگرچه به یقین نمی‌توان این شاعر را به یک شاعری تشبیه و تمثیل زد.
برگزاری مراسم نکوداشت مختومقلی فراغی که از حدود سه دهه پیش هر ساله در اواخر اردیبهشت ماه در زادگاهش گنبدکاووس و دیگر شهرهای ترکمن نشین گلستان و در سال‌های اخیر به واسطه آشنایی دیگر اقوام ساکن در این استان با اشعار این شاعر و عارف نامی که به زبان فارسی ترجمه شده، در بیشتر شهرستان‌های گلستان و برخی نقاط ایران از جمله تهران و همچنین بواسطه ترجمه دیوان اشعار وی به زبان‌های انگلیسی و روسی در برخی کشورها، فرصت خوبی برای آشنایی بیشتر با اندیشه‌های عرفانی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی این شاعر فراهم کرده است.
حضور مقامات و چهره‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور و استان گلستان و بعضا مقامات برخی کشورهای همسایه مانند ترکمنستان و قزاقستان در مراسم نکوداشت مختومقلی فراغی و قرائت اشعار این شاعر نشان از جایگاه ویژه وی در نزد مردمان این سرزمین و سایر کشورها دارد.
تجلیل از جایگاه عرفانی، اخلاقی، مردمی، اجتماعی و سیاسی مختومقلی فراغی از سوی مقامات سیاسی و فرهنگی حاضر در مراسم نکوداشت دویست و هشتاد و نهمین سالروز تولد این شاعر و عارف شهیر ایرانی ترکمن که روز گذشته در محل آرامگاه این شاعر در روستای "آق توقای" شهرستان مرزی مراوه‌تپه در منتهی الیه شمال شرق گلستان برگزار شد و نیز برخی مراسم‌های مشابه که طی هفته جاری در برخی شهرهای این استان و تهران برگزار شد، نشان از جایگاه والای مختومقلی دارد.
مختومقلی فراغی، مصلح بزرگ اجتماعی است
استاندار گلستان با تجلیل از جایگاه بلند شاعر و عارف شهیر ایرانی ترکمن مختومقلی فراغی در جامعه، تصریح کرد: اشعار این شاعر نشان می‌دهد که وی یک مصلح بزرگ اجتماعی است که همواره برادران مسلمان و دینی خود اعم از شعیه و اهل سنت را دعوت به وحدت و همدلی می‌کند.
علی محمد زنگانه گفت: این شاعر بلند آوازه ترکمن با تمسک به قرآن و تعصب و ارادت به نبی مکرم اسلام (ص) و امامان معصوم(ع) با اشعار خود به مقام عرفانی و کمال می رسد و این نشان از بصیرت دینی وی است.
وی با بیان اینکه فرهنگ زیرساخت هر پیشرفت و شکل گیری تمدنی است، افزود: ویژگی شخصیتی مختومقلی فراغی و حرکت وی در مسیر اعتماد و اعتقاد به شرع الهی، قرآن و تمسک به ثقلین سبب شده تا بعد از ۲۹۰ سال، هر ساله ده‌ها هزار نفر باهدف نکوداشت صداقت و پاکی مختومقلی بر سر مزارش گردهم آیند و حرف از شعر، هنر، عرفان، ایمان، تمسک به قرآن و دعوت به وحدت و اتحاد داشته باشند.
شاعر دل ها و دوران ها
سفیر ترکمنستان در ایران با تجلیل از جایگاه مختومقلی فراغی در تاریخ ادبیات ایران و جهان گفت: امروز اشعار مبتکرانه و کلاسیک این شاعر بلند آوازه همانند اشعار فردوسی، حافظ، نظامی و خیام وارد گنجینه طلایی ادبیات جهان شده و خودنمایی می‌کند.
"احمد قربان اف" اظهارداشت: عظمت هر ملتی به اندازه عظمت شخصیت‌هایی است که برجسته شده به جهان رونمایی کرده است که مختومقلی فراغی شاعر دل‌ها و دوران‌ها، بیان کننده زیباترین و ناب‌ترین احساسات بشر و اوج معنویت مردم ترکمن است.
وی افزود: امسال سی‌امین سالگرد برقراری روابط دیپلماسی بین ۲ کشور است، روابط ایران و ترکمنستان در گذشته در همه زمینه‌ها اعم از سیاسی، دیپلماتیک، تجاری، اقتصادی، فرهنگی بشردوستانه و سایر زمینه‌ها به طور فعال توسعه و بهبود یافته است.
سفیر ترکمنستان در ایران ادامه داد: مراسم امروز به عنوان بخشی از همکاری‌های فرهنگی و بشر دوستانه ۲ کشور دوست و همسایه است.
قران اف گفت: برای ترجمه آثار مختومقلی فراغی به زبان‌های گوناگون، ایجاد بناهای یادبود این شاعر در کشورهای مختلف و بررسی عمیق میراث غنی این شاعر تلاش‌های متعددی صورت می‌گیرد.
وی افزود: در جمهوری اسلامی ایران مانند ترکمنستان و سایر کشورهای خارجی این چنین مراسم‌ی که به زندگی و مسیر مبتکرانه شاعر دوران‌ها اختصاص می‌یابد و ضمن اینکه تحقیقات علمی جدید آن علاقمندی‌ها را به هویت و میراث استاد بزرگ کلام ما که مایه مباهات فرهنگ جهانی است، افزایش می‌دهد.
قربان اف اضافه کرد: مدالی به نام مختومقلی فراغی در ترکمنستان به افتخار این شاعر بزرگ فراهم شده و این مدال علاوه بر هموطنان که سهم بسیاری در توسعه فرهنگ و بررسی علمی این شاعر مبتکر داشتند به نمایندگان کشورهای خارجی اهدا شد.
سفیر ترکمنستان در ایران همچنین اضافه کرد: رونمایی از مجسمه ۶۰ متری مختومقلی فراغی امسال در گوشه‌ای از منطقه زیبای ترکمنستان به افتخار این شاعر انجام خواهد شد.
مردمی بودن راز ماندگاری فراغی
نماینده مردم چهار شهرستان مینودشت، گالیکش، کلاله و مراوه‌تپه در مجلس شورای اسلامی گفت: ایمان خالص، اعتقاد قلبی به اسلام و شریعت و مردمی بودن راز ماندگاری مختومقلی فراغی در میان مردم ایران و سایر کشورهای دنیاست.
رضا آریان‌پور افزود: نام این شاعر بزرگ امروز از مرزهای گلستان و حتی ایران فراتر رفته و در تمام دنیا وی را می‌شناسند و برایش احترام ویژه‌ای قائل هستند.
وی مختومقلی را جزو شعرای ماندگار ایران اسلامی دانست و اضافه کرد: خیلی‌ها در عرصه شعر و ادبیات قلم فرسایی کردند اما فقط تعداد اندکی از آنان به مانند فردوسی، سعدی، حافظ، خیام و مختومقلی فراغی ماندگار شدند و در طول یک هفته گذشته مراسم بزرگداشت این شاعر ترکمن در شهرهای مختلف استان گلستان و سراسر کشور از جمله تهران با حضور مردم هنردوست و مسوولان برگزار شد.
نماینده مردم شرق گلستان در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: بدون تردید راز ماندگاری مختومقلی در ایمان خالص و اعتقاد قلبی وی به اسلام و شریعت و همچنین مردمی بودن است و با خواندن اشعار این شاعر، تمام این صفات احساس می‌شود.
آریان‌پور افزود: آثار هر نویسنده و یا شاعری که به دل انسان بنشیند در قلب هم ماندگار می‌شود و اشعار مختومقلی فراغی از این دست است چراکه با خواندن آن نکات اخلاقی اشعار سعدی، نکات عرفانی حافظ و نکات حماسی شاهنامه فردوسی قابل احساس است.
فرزند آزادی و آزادگی
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی گلستان مختومقلی فراغی را فرزند آزادی و آزادگی و رمز ماندگاری وی را مردمداری و مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی دانست و گفت: نگاه این شاعر و عارف فرهیخته ترکمن به مفاهیمی مانند عدالت و آزادگی گویای این ادعاست.
محمد رعیت عصر اظهارداشت: امسال بعد از ۲ سال درگیری با بیماری کرونا مراسم گرامیداشت این شاعر فرهیخته اهل سیر و سلوک و عرفان و شریعت و علم در ۱۴ شهرستان استان برگزار شد.
وی افزود: مختومقلی مبلغ حب اهل بیت(ع) به عنوان مهمترین مشترکات دین اسلام است و ما به این شاعر فرهیخته نه فقط برای احیای زبان ترکمن بلکه برای فهم دقیق مفاهیم اصیل و مورد تاکید قوم ترکمن احتیاج داریم.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی گلستان گفت: وحدت، همدلی، آزادی، شرافت، شجاعت، حب اهل بیت (ع)، عدالت و ظلم ستیزی، اخلاق و عرفان و عشق به طبیعت کلید واژه فهم شعر این شاعر بزرگ ترکمن است.
رعیت تصریح کرد: اندیشه مختومقلی به دلیل عرضه شدن در قالب هنر ماندگار است چرا که به تعبیر رهبری هر ایده و اندیشه انقلابی که در قالب شعر نگنجد ماندگار نخواهد بود.
همچنین فرماندار مراوه‌تپه هم در مراسم نکوداشت دویست و هشتاد و نهمین سال روز تولد مختومقلی فراغی گفت: اندیشه این شاعر و عارف شهیر ترکمن الهام گرفته از سرچشمه‌های ناب اسلامی و قرآنی است و رمز ماندگاری وی مردمداری و توجه به مفاهیمی همچون عدالت اسلامی، مبارزه با ظلم و بی عدالتی است.
لقمان قربانی با بیان اینکه این شاعر برجسته انسان‌ها را به انسانیت و وحدت فراخوانده است، گفت: در حال پیگیری برای راه اندازی دبیرخانه دائمی بزرگداشت این شاعر برجسته در محل فرمانداری مراوه‌تپه برای برنامه ریزی و ترویج اشعار وی در سراسر کشور هستیم.
افتخار گلستان و ایران اسلامی
آیت‌الله سید کاظم نورمفیدی نماینده مقام معظم رهبری در گلستان نیز در پیامی به مناسبت دویست و هشتاد و نهمین سال تولید مختومقلی فراغی گفته است: این شاعر بزرگ ترکمن از افتخارات این استان و ایران اسلامی است.
وی در پیام خود آورده است: اینجانب به ۲ دلیل به مختومقلی فراغی ارادت دارم اول اینکه این شاعر بزرگ در همه زمینه‌ها شعر گفته است از خداشناسی و عرفان گرفته تا مسائل اجتماعی، وحدت و یکپارچگی و در مجموع من مختومقلی فراغی را شاعری جامع می‌شناسم و دوم اینکه این شاعر از آن این استان و از افتخارات گلستان است ولی به لحاظ پرداختن به ارزش‌های متعالی انسانی و الهی شایسته است او را فراتر از یک قومیت بدانیم.
در بخش دیگری از این پیام آیت الله نورمفیدی آمده است: مختومقلی فراغی امتیاز خاصی دارد و علاوه بر عرفان، خداشناسی، ترس از معاد، مرگ، قیامت و عشق به رسول‌الله(ص) و عشق به اهل بیت(ع) که در اشعار او موج می‌زند، بینش اجتماعی و روشن ضمیری در رابطه با مسائل اجتماعی و سیاسی از مهمترین امتیازات شعر اوست و اینجانب برگزاری مراسم نکوداشت شاعر ترکمن را نشانه وحدت، همبستگی و اشاعه ارزش‌های اسلامی می‌دانم و اعتقاد دارم در پناه این اتحاد می‌توان انسجام و یکپارچگی شیعه و سنی را به نیکی تبلیغ و ترویج کرد.
در ادبیات ترکمن مانند فردوسی در ادبیات فارسی است
معاون پارلمانی رییس جمهور هم هفته جاری در حاشیه همایش نکوداشت ۲۸۹ مین سال تولد مختومقلی فراغی در تهران با اشاره به جایگاه این شاعر و عارف ترکمن در فرهنگ اقوام ایرانی گفته بود که نقش این شاعر در شعر و ادبیات ترکمن به مثابه نقش فردوسی در ادبیات فارسی و دانته در ادبیات ایتالیا است و اشعار وی سرشار از مضامین هویت ملی و وحدت دینی است.
سیدمحمد حسینی، مختومقلی فراغی را افتخار ایران و اسلام توصیف کرده و افزوده بود: عشق، ارادت و علاقه ی این شاعر فرهیخته به ائمه اطهار(ع) کاملا در اشعارش ایشان ملموس است.
در همین برنامه غلامرضا منتظری نائب رییس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز طی سخنانی، محتوای اخلاقی اشعار مختومقلی را با اشعار سعدی مقایسه نمود و ضمن اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در خصوص مفاخر ملی ، اظهارداشت: ملتی که مفاخر خود را نشناسد مفاخر بیگانه به آن تحمیل خواهند شد.
مختومقلی چهره زیبایی از تقریب مذاهب در جهان اسلام متجلی کرد
رییس دانشگاه گنبدکاووس گفت که این شاعر و عارف شهیر ترکمن، چهره‌ای برجسته و پر از خوبی و زیبایی از تقریب مذاهب در جهان اسلام را همراه ارادت و ادب خود به اهل بیت (ع) نشان داده است.
ابوالفضل طهماسبی افزود: مختومقلی فراغی از مفاخر، شاعران و عارفان نامدار مرز و بوم کشور و قوم ترکمن است، شاعری که به مسائل اجتماعی و سیاسی اهمیت و توجه ویژه ای داشته و در مسائل زمان خود حساس بوده و مسوولانه قدم می گذاشته و به اهل بیت عترت و طهارت ارادت داشته است.
وی بیان کرد: این عارف نامدار و شاخص که مضامین اخلاقی فراوانی را گوشزد کرده و فردوسی زبان ترکمن است و اشعاری که سروده در مقام شباهت بسیار شبیه شاهنامه حماسه خلق شده توسط فردوسی است.
طهماسبی اضافه کرد: در زمان حاضر باید به تمام زوایای این افراد شاخص و نامدار پرداخته شود و در جهت آگاه‌سازی آحاد جامعه با آنها تلاش کنیم و در آداب و سنن اقوام را معرفی کنیم.
الگویی برای همدلی و وحدت در جامعه
در این پیوند ، نماینده مردم گنبدکاووس در مجلس شورای اسلامی گفت که این شاعر و عارف نامدار ایرانی ترکمن الگویی برای همدلی، انسجام و نقد حاکمان وقت است.
امانقلیچ شادمهر تصریح کرد: چنین شخصیتی الگویی برای همدلی و وحدت بوده و در زمان حاضر جامعه نیاز به بررسی اندیشه‌ها و تفکرات مختومقلی فراغی برای پرورش افراد است زیرا جامعه نیاز به نشر اندیشه‌ها و اشعار این عارف نامدار ایرانی ترکمن در اجتماع دارد.
وی بیان کرد که مختومقلی فراغی فردی عافیت طلب و گوشه نشین نبوده بلکه سفرهای زیادی به نقاط مختلف دنیا داشته که برای ادامه اصلاحگری خود در برخی مناطق سکنی گزیده است.
به گفته این نماینده مجلس شورای اسلامی، این شاعر نامدار و مصلح سخت کوشی که رنج های زیادی در کنار پدر و مادرش دیده و در کنار کشمکش‌های اجتماعی و درگیری‌های عشایری برای اتحاد و انسجام زبان کوشیده است.
شادمهر اظهارداشت: ترجمه فارسی اشعار مختومقلی فراغی، فرهنگ کاربردی آیات و روایات دینی در اشعار مختومقلی فراغی و خلوت نشین عشق سه کتاب چاپ و منتشر شده‌ای است که در آنها به شخصیت و افکار این شاعر اشاره شده که به یقین عارف، اندیشمند اصلاح گر و مصلح بزرگ اجتماعی بوده است.
وی افزود: با چاشنی عشق و درد در اشعارش به عطار، در نصایح و پند به شیخ اجل سعدی، در عرفان ملایم و معتدل مولوی و در روانی و تیزی به حافظ مانند بوده البته به یقین نمی توان مختومقلی را به یک شاعری تشبیه و تمثیل زد.
به گفته شادمهر، در زمان حاضر باید با اقدام و حرکت خودجوش و مردمی از مصادره این شخصیت ملی توسط کشورهای دیگر جلوگیری کرده تا مانند مولوی بلخی به عنوان مفاخر به مصادره کشور دیگری نرود.
نماینده مردم گنبدکاووس در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: تفکر این شاعر و عارف نامدار سراسر اندیشه و تفکر بوده که در کتاب فرهنگ کاربردی آیات و روایات دینی در اشعار مختومقلی سعی در نشر آن شده است.
با نگاهی به مطالب و سخنان گفته شده در وصف مختومقلی فراغی شاعر و عارف شهیر ایرانی ترکمن به نظر می‌رسد با بررسی و معرفی ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و شخصت وی می‌توان بیش از پیش به معرفی اندیشه‌ها و افکار این شاعر همانند دیگر شاعران و مفاخر ایران زمین به مردم کشورمان و دیگر جهان تلاش کرد و گوشه‌ای دیگر از افتخارات تاریخ و تمدن چند هزار ساله این سرزمین را به رخ جهانیان کشید.
این شاعر و عارف نامی ترکمن پس از ۵۷ سال تلاش در مسیر شعر و ادب، در سال هزار و ۱۶۹ هجری خورشیدی در کنار چشمه عباساری در دامنه رشته کوه سونگی داغی بین ایران و ترکمنستان دیده از جهان فرو بست و به دیار حق شتافت.
پیکر این شاعر برای دفن به روستای آق توقای در ۴۰ کیلومتری غرب مراوه‌تپه در منتهی الیه شرق استان گلستان منتقل و در جوار آرامگاه پدرش دولت محمد آزادی به خاک سپرده شد.
بنیاد قلم