یادداشت/ نفیسه خلیلی؛ چرا بازار کتاب «شب عید» ندارد؟!
نفیسه خلیلی: بوی عیدی، بوی توپ، بوی کاغذ رنگی؛ بوی تند ماهی دودی وسط سفره نو....این ترانه فرهاد مهرداد این روزها ما را به حال و هوای عید نوروز و عیدی‌دادن و عیدی گرفتن می‌برد. نفس اسفند به شماره افتاده و زمستان کم‌کم بساط خود را از شهر جمع می‌کند.
عیدی گرفتن اسکناس از لابه‌لای صفحات قرآن مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها برای ایرانی‌ها یک رسم شناخته شده است، اما رسم عیدی دادن و عیدی گرفتن کتاب که در چند سال اخیر، بیشتر مورد توجه و تبلیغ بوده، چقدر در زندگی ما جا باز کرده است؟ آیا در اطرافیان خود، افرادی هستند که عطر کتاب را به بوی تند اسکناس‌های نو ترجیح دهند؟ آیا این زمینه در ما ایجاد شده که نوروز امسال، به فرزندان و اهل خانواده، کتاب عیدی بدهیم؟
عیدی دادن، کتاب‌هایی که با فرهنگ و زندگی مردم عجین است و انعکاس احوالات آن‌هاست، شاید گزینه بدی برای عیدی‌دادن نباشند. مثلا کتاب‌هایی مانند بوستان، گلستان، شاهنامه و حافظ آثاری هستند که هر ایرانی باید آن‌ها را بخواند؛ اما حواسمان باشد که در ترویج این عادت فرهنگی، باز دچار مادیات نشویم و فکر نکنیم الزاما باید سراغ کتاب‌های نفیس و گران‌قیمت برویم؛ کتاب‌هایی که اتفاقا تجربه نشان داده، کمتر خوانده می‌شوند و در بهترین حالت، معمولا تنها کارکردشان تزئین قفسه‌های کتابخانه است.
جای خال بستههای نوروزی در ویترین کتاب
ناشران و کتابفروشان هم مانند صنوف دیگر می‌توانند خلاقیت‌هایی برای فروش نوروزی کتاب به مردم از خود نشان دهند؛ از جمله انتشار کتاب‌هایی مرتبط با نوزوز یا مناسب خواندن در تعطیلات نوروزی در حوزه‌های مختلف. وجود این آثار و تبلیغ آن‌ها می‌تواند «پاخور» کتابفروشی‌ها را در روزهای قبل و بعد از تحویل سال، بالا ببرد. به نظر می‌رسد جای بستههای عیدانه‌ی کتاب در ویترین کتابفروشی‌ها خالی است؛ بستههای ویژه‌ی کتاب که می‌تواند در سبد خرید‌های شب عید، کنار رخت و لباس نو، اسباب هفت‌سین و آجیل، جا باز کند.
یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر، زیاد از آن شنیده‌ایم و به آن انتقاد‌های فراوان شده، چاپ و اهدای سررسید به مناسبت سال نو است. بانک‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف هر سال هزینه زیادی را صرف چاپ سررسید و اهدای آن به کارمندان خود می‌کنند؛ تاجایی که ظرفیت قابل توجهی از چاپخانه‌ها، در ماه‌های اخیر درگیر چاپ سررسید می‌شوند و حتی ناشران را در صف انتظار انتشار کتاب می‌گذارند.
از کتابگردی غافل نشویم
از نظر بسیاری از هموطنان، تعطیلات نوروز بهترین فرصت برای سفر کردن است. به قول سعدی، بسیار سفر باید تا پخته شود خامی... اما چه خوب است سفرهایمان را با کتاب و کتاب‌خواندن، پربارتر کنیم. همچنین، استفاده از ظرفیت مکان‌های گردشگری، می‌تواند به‌شکلی هدفمند در خدمت ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی قرار بگیرد. مسئولان شهری و سازمان میراث فرهنگی، می‌توانند در مکان‌های تاریخی و پربازدید شهرهای سیاحتی و حتی زیارتی کشور، امکاناتی را برای این موضوع درنظر بگیرند.
سفر، همیشه خوب است اما سال‌به‌سال به جمعیت آن‌ها که خلوتی شهرشان را به شلوغی جاده‌ها و شهرهای توریستی ترجیح می‌دهند، اضافه می‌شود. شیوع بیماری کرونا و منع سفر در دو سال اخیر نیز به این رویکرد، دامن زده است. برای این دسته از هموطنان، بازدید از نقاط و مراکز دیدنی شهرشان، پیشنهاد فوق‌العاده‌ای است. آن‌ها می‌توانند کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های را نیز به فهرست بازدیدهای نوروزی‌شان اضافه کنند. لذت کتابگردی در ایام نوروز را می‌شود با خرید کتاب با هدف عیدی دادن به اهالی فامیل و اعضای خانواده، خصوصا کودکان بیشتر کرد. حتی برگزاری تورهای کتاب و کتابخانه‌گردی و اهدای کتاب هم می‌تواند به ترویج مطالعه و سنت عیدی دادن کتاب و بازکردن پای کودکان و نوجوانان به مراکز فرهنگی، کمک کند.
فضای مجازی همیشه با ماست
این روزها، اینترنت و فضای مجازی به بخش لاینفکی از زندگی ما تبدیل شده است. شبکه‌های اجتماعی ما را دوره کرده‌اند و به همت اهالی فرهنگ، پویش‌های مختلفی را به خود می‌بینید. چه خوب بود که پویش‌هایی را با مضمون «کتاب و سفر» هشتگ کنیم. با پیوستن به پویش‌های فرهنگی می‌توانیم لذت حضور در مکان‌های تاریخی و فرهنگی را با دوستان و آشنایان، قسمت کنیم. همچنین می‌توانیم کتاب‌هایی را که از خواندنشان لذت برده‌ایم، به دیگران به پیشنهاد بدهیم تا در فرصت تعطیلات نوروزی، بخرند و بخوانند.
مطالعه نسخه‌های الکترونیک کتاب‌ها هم که جای خود دارد. امروزه در تلفن‌های همراه هوشمند همه جور کتابی پیدا می‌شود و پلتفرم‌های مختلف در عرضه این نسخه‌ها، بسیار فعال‌اند. فضای مجازی فرصت خوبی برای مطالعه در ایام فراغت و تعطیلات را برای ما فراهم می‌کند و چه خوب است که از وسایل ارتباطی استفاده بهینه کنیم. برخی پلتفرم‌ها حتی امکانی را فراهم آورده‌اند که می‌شود با استفاده از آن‌ها، به دوستان‌مان کتاب هدیه دهیم. عیدی‌دادن نسخه‌های الکترونیک، مردم را به کتاب‌خوانی بیشتر در ایام عید تشویق می‌کند.
کاشکی... کاشکی...
به گفته فعالان صنعت نشر، بازار کتاب مدتی‌ست که در سرمای زمستانی فرورفته و سرمای رکود را بیشتر از همه، کتابفروشان حس می‌کنند. ای کاش خرید کتاب به اندازه خرید آجیل شب عید واجب بود! ای‌کاش کتاب خریدن برای عیدی دادن و عیدی گرفتن را به یک سنت خرید برای شب عید تبدیل می‌کردیم تا به این وسیله، بازار کتاب هم شب عیدهای پررونقی را تجربه می‌کرد. ای کاش کتابفروش‌ها هم آخرسال وقتشان به اندازه صنوف دیگر پر بود.
بنیاد قلم