نگاهی به کتاب تجربه مدرنیته

بحث درباره مدرنیته و چیستی آن همواره یکی از مباحث علاقه مندان مطالعات فرهنگی و جامعه شناسی کتاب بوده است که کتاب تجربه مدرنیته به قلم مارشال برمن به خوبی توانسته تصویری ساده از مدرنیته را به تصویر بکشد. مارشال برمن هم فیلسوف بود، هم نویسنده و هم نظریه پرداز و استاد دانشگاه که به تازگی در سن ۷۲ سالگی و روز یازدهم سپتامبر (۲۰شهریور) درگذشت. او در نیویورک و به هنگام صرف صبحانه در رستورانی واقع در آپر وست ساید بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت. برمن یکی از نقاط عطف زندگی خود را آشنا شدن با مارکس می داند، زمانی که دانشجوی علوم سیاسی در دانشگاه کلمبیا بود و در یک کتابفروشی با «دست نوشته های اقتصادی و فلسفی ۱۸۴۴» مارکس روبه رو شد. مطالعه این کتاب تاثیر عمیقی بر او گذاشت و شیفتگی او به مارکس به حدی بود که موجب شده بود خودش هم ظاهری شبیه به مارکس داشته باشد. به همین بهانه نگاهی خواهیم داشت به یکی از مهم ترین کتاب های وی یعنی «تجربه مدرنیته»

برمن در زمره روشنفکرانی قرار می گیرد که هم به شکلی جدی آثار ویرانگر مدرنیته را نقد می کرد و هم نگاهی خوش بینانه و امیدوارانه به وضعیت مدرنیته داشت. او با زبانی ساده در مقدمه کتاب تجربه مدرنیته نوشته است: من در بخش اعظم عمر خود، یعنی از ۳۰ سال پیش که دریافتم عضو خانواده یی مدرن هستم و در ساختمانی مدرن در محله برونکس زندگی می کنم، همواره شیفته کشف معانی گوناگون مدرنیته بوده ام. در این کتاب کوشیده ام تا دری به قلمرو یا ساحت برخی از این معانی بگشایم و ماجراها و دهشت ها و سویه های مبهم و طنزآمیز زندگی مدرن را بکاوم و نقشه یا طرحی از آنها بکشم. این کتاب از خلال شماری از انواع و انحای قرائت پیش می رود و بسط می یابد: قرائت متونی چون فاوست گوته، مانیفست کمونیست، یادداشت های زیرزمینی و بسیاری دیگر: ولی من در عین حال می کوشم محیط های جغرافیایی و اجتماعی را نیز قرائت کنم، محیط هایی چون شهرهای کوچک، محوطه ساخت و سازهای بزرگ، سدها، قصر بلورین (کریستال پالاس) جوزف پاکستون، بلوارهای پاریسی هوسمان، تفرجگاه های پترزبورگ، بزرگراه های رابرت موزز در نیویورک و بالاخره قرائت زندگی آدمیان خیالی و واقعی، از دوره گوته گرفته تا عصر مارکس و بودلر و در نهایت، دوره و زمانه خودمان.

برمن معتقد بود که مدرنیته فرصت هایی را برای شکل های نوآورانه مقاومت در زندگی روزمره فراهم می کند و در بخشی از کتاب خود آورده است: مدرن بودن یعنی زیستن یک زندگی سرشار از معما و تناقض. مدرن بودن یعنی اسیر شدن در چنگ سازمان های بروکراتیک عظیمی که قادر به کنترل و غالبا قادر به تخریب همه اجتماعات، ارزش ها و جان ها هستند و با این همه دست بسته نبودن در پیگیری عزم راسخ خویش برای مقابله با این نیروها، جنگیدن به قصد تغییر جهان این نیروها و تصاحب آن برای خودمان... مدرن بودن یعنی تعلق داشتن به جهانی که به قول کارل مارکس در آن هرآنچه سخت و استوار است دود می شود و به هوا می رود.

او با اشاره به رمانی از ژان ژاک روسو او را به عنوان نخستین کسی معرفی کرده که واژه مدرنیست را به همان شیوه هایی به کار برد که بعدها در قرن ۱۹ و ۲۰ رواج یافت. در این رمان سن پرو، قهرمان جوان داستان به قصد کشف دنیایی نو از روستا به شهر مهاجرت می کند و از شهر برای نامزد خود نامه می نویسد و سعی می کند تا از این طریق شگفتی و هراس خود را بیان کند. سن پرو زندگی در کلانشهر را به مثابه نزاع دائمی گروه ها و فرقه ها تجربه می کند و مکانی که همه پیوسته گفتار و کردار خویش را نقض می کنند و همه چیز گنگ و مهمل است اما هیچ چیز تکان دهنده نیست زیرا همگان به همه چیز عادت کرده اند. او در نامه هایش همواره تعهدش را به نامزدش مورد تاکید قرار می دهد اما درست در همان لحظه یی که از پایداری این علاقه سخن می گوید، نگران است که امروز از آنچه فردا دوست خواهم داشت، بی خبرم. در واقع او با دلتنگی جویای چیزی سخت و استوار است که بدان درآویزد اما فقط اشباحی را می بیند که در برابرش ظاهر می شوند و به محض اینکه می کوشد آنها را به چنگ بگیرد، ناپدید می شوند. مارشال برمن در تجربه مدرنیته به دنبال نشان دادن این است که «چگونه، برای همه ما، مدرنیسم همان رئالیسم است.» و قصد دارد بگوید که «مدرنیته کل نوع بشر را وحدت می بخشد، اما این وحدتی معماوار و تناقض آمیز است، وحدتی مبتنی بر تفرقه.»کتاب تجربه مدرنیته شامل پنج بخش است که عبارتند از «فاوست گوته: تراژدی توسعه و رشد»: «هر آنچه سخت و استوار است دود می شود و به هوا می رود: مارکس و مدرنیسم و مدرنیزاسیون»: «بودلر: مدرنیسم در خیابان»: «پترزبورگ: مدرنیسم توسعه نیافتگی» و «در جنگل نمادها: نکاتی پیرامون مدرنیسم در نیویورک».

او در واقع تلاش کرده در پنج اپیزود، دنیای مدرن و فرهنگ مدرنیستی را برای مخاطبانش به تصویر کشد که ترجمه خوب مراد فرهادپور نیز این کتاب را برای خوانندگان فارسی زبان به خوبی ملموس کرده است