خوی؛ شهری جهانی

چکیده:

جهانی شدن موضوعی پیچیده و در عین حال دارای مولفه های مختلفی است که در دهه های اخیر بعنوان موضوعی پر چالش در صدر مفاهیم جامعه شناسی و مبانی علوم انسانی و سیاسی قرار دارد. برند سازی یکی از اصول اصلی و مولفه های موثیر در جهانی شدن شهرهاست و شهر خوی با ویژگیهای مختلفی فرهنگی و تاریخی میتواند به یکی از شهرهای برند جهان با کارکد فرهنگی گردشگری تبدیل شود. در کنار مزیت  های نسبی شهر خوی در حوزه های منابع طبیعی،منابع انسانی، آثار تاریخی و فرهنگ غنی بومی، وجود آرامگاه شمس تبریزی بعنوان یک شخصیت منحصربفرد می تواند مهمترین بستر لازم جهت برندسازی شهر خوی مطرح گردد. طبیعتا با توجه به بررسی نتایج اقدامات شهرهای فرهنگی بویژه شهر قونیه که بطور مستقیم به زندگی شمس ارتباط پیدا می کند و نقش و تاثیری که در زندگی مولانا از سوی شمس در این شهر اتفاق افتاده است می توان دریافت برندسازی قونیه بعنوان مولانا توانسته است بسیاری از علاقمندان مولانا را از شهرهای مختلف جهان به این شهر روانه سازد و این ساختار گردشگری در قونیه گام های مهمی در رونق اقتصادی کشور ترکیه داشته است. طبیعتا وجود آرامگاه شمس در خوی نیز می تواند برگرفته از چنین ساختار منسجم و طراحی ویژه ای که صورت می گیرد همچون قونیه موجب رونق اقتصادی و توسعه صنعت توریسم در منطقه باشد.

طراحی مراسم ویژه شمس با ویژگیهایی که در این مقاله به شرح آن پرداخته می شود، می تواند مهمترین زمینه برندسازی شهر خوی را فراهم سازد و طبیعتا شهر خوی تنها با شمس می تواند به یک شهر جهانی تبدیل گردد.

 مقدمه

 در دنیای امروزی شهرهای بررگ و کوچک در کشورهای مختلف دارای مولفه های شهری مشترک با ویژگیهای بومی و جغرافیایی هستند. شهرها بر اساس ماهیت خود در ساختار کشورها دارای کارکردهایی هستند که از آن جمله میتوان به شهرهای فرهنگی،گردشگری،اقتصادی، کشاورزی و ... اشاره کرد.
از سوی دیگر تمامی شهرهای جهان دارای منابع انسانی متناسب با ساختار و کارکرد خود بوده و طبیعتا این روند بصورت سیستماتیک در سطح کشورها نیز شکل گرفته و امروزه بسیاری از کشورهای جهان علاوه بر ویژگیهای مشترک با کشورهای دیگر، از هویت خاصی برخوردارند.

امروزه شهرها دارای جایگاه ویژه ای در دنیای معاصر بوده و حتی برخی از شهرها دارای نقش و کارکرد ویژه ای هستند. بطور مثال شهر پاریس، استانبول،رم،  و ... چرا که نقش این شهرها بر مبنای هویت و کارکرد گردشگری جایگاهی فراتر از کشورخود یافته و تمثیل کننده کشورهای خود هستند.

خارج شدن از مرزهای جعرافیایی برای شهرها بسیار سخت و در بسیاری از موارد تقریبا غیرممکن است اما در کنار این غیرممکن مولفه هایی وجود دارد که میتواند یک شهر را به فراسوی مرزهای جغرافیایی کشانده و بعنوان شهر هدف مورد علاقه بسیاری از انسانها در گوشه و کنار جهان قرار گیرد.

تعریف و تعیین مولفه های جهانی شدن برای شهرها موضوعی است که با مطالعات بسیار دقیق علمی و بر اساس شناخت درست شهرها صورت می گیرد.

بطور مثال شهر رم در ایتالیا دارای ویژگیهایی است که این ویژگیها بصورت مشترک در کشورهای دیگر یافته نمیشود و این مولفه ها برای رم توانسته است میلیون ها انسان را بعنوان گردشگر به سوی خود جذب میکند.

مفهوم جهانی شدن چیست؟

ارائه یک تعریف جامع و مانع برای جهانی شدن، در حال حاضر، مقدور نمی باشد؛ زیرا به قول بسیاری از اندیشمندان، واژه جهانی شدن، در حیطه های مختلف، دارای معانی متعدد و متفاوتی است و با تغییر فرهنگ ها، نگرش ها و دغدغه ها، تغییر می باید. جهانی شدن امروز در حوزه های مختلف فرهنگ، سیاست، اقتصاد و علم مطرح است. 

برای بیان ساده مفهوم جهانی شدن دو نوع نگاه کلی را می توان ارائه کرد: 

• جهانی شدن فرایند کنش متقابل و یکپارچگی مردم، شرکت‌ها و دولت‌ها در سراسر جهان است و افزایش کنش متقابل جهانی، رشد تجارت، ایده‌ها و فرهنگ بین‌المللی را به‌همراه دارد. جهانی شدن بیشتر یک فرایند یکپارچگی و کنش متقابل اقتصادی است که با جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی پیوند خورده است. اگرچه درگیری و دیپلماسی همواره بخشی از تاریخ جهانی شدن – به ویژه جهانی شدن مدرن – بوده‌است. 

• جهانی شدن یک فرایند تاریخی بلند مدت است که برای مدت طولانی مدت در حال انجام است و البته دارای فازهای مختلف با ویژگی های متفاوت بوده و مجموعه چند بعدی از فرایندهای اجتماعی است که قابل فرو کاسته شدن به جنبه های صرفاً تکنولوژیک و یا اقتصادی نیست و شامل ابعاد حساس سیاسی اجتماعی فرهنگی و ایدئولوژیک هم هست . ما در ادامه به تحلیل این ویژگی ها خواهیم پرداخت. 

جهانی شدن شامل ایجاد و تکثیر شبکه های اجتماعی است که این گونه شبکه های اجتماعی و فعالیت های آنان مرزهای سنتی جغرافیایی فرهنگی اقتصادی و سیاسی را به چالش می کشند.  

ویژگی دوم جهانی شدن توسعه و بسط روابط اجتماعی، فعالیت ها و وابستگی های متقابل است. هم اکنون بازارهای مالی مدرن در سراسر جهان بسط یافته اند و تجارت الکترونیک کمتر از یک ساعت در حال جابجایی مقادیر عظیمی از کالا و سرمایه است. 

از جمله عوامل جهانی شدن می توان به این موضوعات نیز اشاره کرد: صنعت ارتباطات، اقدامات بین المللی در حوزه حفظ حقوق بشر و مسائل زیست محیطی.   

کشور جمهوری اسلامی ایران

طبیعتا کشوری با تاریخ و گستره ایران و تمدنی چندین هزار ساله بعنوان کشور شکل دهنده تمدن بشری، نقش و جایگاه ویژه ای در دنیای امروز داشته و نمیتوان نقش این کشور را در بوجود آمدن ساختار زندگی شهری وشهرنشینی همچنین پرورش منابع انسانی موثر در زندگی بشر نادیده شمارد. بنابراین با توجه به گستره بسیار بزرگ کشور قدیمی ایران و هزاران سال زندگی بشر در این کشور تمدنی کهن شکل گرفته و در حوزه های اقتصادی،اجتماعی،دینی،ادبی،سیاسی،موسیقی و هنر حتی کشورگشایی و علوم.نظامی ،معماری، تدوین قوانین زندگی فردی و اجتماعی و ... یکی از مولدین اصلی در جهان بوده است.
با توجه به شیوه های زندگی بشر در گذشته که عمدتا برپایه کشاورزی و دامپروری بوده و اقتصادی که بر این اساس شکل گرفته شباهت های بسیاری بین زندگی مردم در شهرهای نزدیک به هم وجود داشته و این روند با توجه به مهاجرت ها و جنگها همچنین اقتصادی که به شکل کاروان های تجاری بین شهرهای مختلف جهان وجود داشته بسیاری از کارکردهای شهری به هم شبیه بوده و یا در یک راستا بوده اند. بطور مثال نقش جاده ابریشم در انتشار فرهنگ و اصول زندگی مردم در شهرهای مختلف حوزه این جاده تجاری نقش مهمی ایفا کرده است.

شهر تاریخی خوی

خوی بعنوان شهری کهن با تاریخی چندهزار ساله طبیعتا دارای ویژگیهای مختلفی بوده و هست که بیشترین میزان این ویژگیها در شهرهای دیگر کشور و حتی کشورهای مختلف جهان وجود دارد. زندگی بر مبنای کشاورزی و دامداری. همچنین توسعه علوم مذهبی و انسانی، تجارت داخلی و خارجی، وجود کاروان ها و کاروانسراهای متعدد،آثار و ابنیه تاریخی بسیار غنی، منابع انسانی بسیار ارزشمند، ویژگیهای جغرافیایی و کشاورزی، محصولات دامی، معادن زیرزمینی و کانی، در کنار موقعیت جعرافیایی سوق الجیشی و بیانگر رویدادهای مختلف تاریخی از جمله مولفه های شهری خوی بوده و قطعا بسیاری از این موارد برای بسیاری از شهرهای دیگر کمابیش صادق است.

تولید بیش از 20 درصد عسل کشور در خوی صورت میگیرد، بزرگترین پایانه خشکبار کشور و حتی منطقه در خوی وجود داشته و تنوع تولیدات کشاورزی،دامی نیز از مهمترین ویژگیهای خوی بوده و در کنار این فرش ماهی خوی بعنوان برند معتبر حوزه فرش نقش ویژه ای ایفا میکند اما با بررسی اجمالی این ویژگیها میتوان دریافت بسیاری از آنها در شهرهای دیگر کشور و حتی جهان وجود دارد. پس هر یک از این مولفه ها میتواند زمینه مناسبی برای معرفی شهر خوی باشد اما توانایی جهانی سازی شهر خوی از سوی این مولفه ها بسیار ناچیز است. در واقع شهر خوی با این مولفه ها عمدتا میتواند شهری باشد با رنگ و روی جذاب اما نه جهانی شده.

 وجود رقص و موسیقی آذربایجان نیز با تمامی وسعت ساختاری،اصالت فرهنگی و بومی و دارا بودن ریشه های باورپذیری مردم در طول قرن ها که بیانگر نقش آن در زندگی مردم طی قرنهای متمادی بوده و به دلیل اجرا در کشورها و شهرهای ترک نشین می تواند روایتگر بخشی از فرهنگ  گسترده آذربایجان بوده و جلوه های کم نظیری در دنیا ایجاد نماید اما در بحث جهانی شدن شهر خوی نمی توان از این ویژگیها استفاده کرد چرا که رقص و موسیقی آذربایجان منحصرا برای خوی نبوده و نمی تواند زمینه ای برای برند سازی شهر خوی باشد.   

برای جهانی شدن عوامل متعددی وجود دارد و یکی از این عوامل شخصیت های برجسته تاریخی است. شخصیت های برجسته ای که امکان تثبیت جایگاه شهر را در بین شهرهای داخلی و خارجی داشته باشند.
وجود امامزاده های در شهرهای مختلف ایران نشانگر ریشه های عمیق دینی مردم ایران زمین و جایگاه ارزشمند این شخصیتها در زندگی مردم است. در مناطق مختلف کشور می توان شاهد  داستانهای و روایات مختلفی از زندگی امامزاده ها و نقش ایشان در تاریخ سرزمین ایران بود.  امامزاده سید بهلول(ره) از فرزندان امام علی نقی(ع) از زمره شخصیت های کم نظیری است که میتوان در سایه مدیریت مناسب موجب شکوفایی فرهنگی و گردشگری خوی باشند اما آنچه که می توان گفت با توجه به تعدد امامزاده ها در شهرهای مختلف  نمی تواند به تنهایی زمینه ای برای جهانی شدن باشد چرا که منحصر بفرد بودن یکی از ویژگیهایی است که می تواند زمینه ای برای ایجاد بستر مناسب برای اثر بخشی به رویکرد جهانی شدن باشد. امامزاده ها در کنار اهمیت وجودی شان نمی توانند در مقابل آرامگاه های ائمه معصوم همچون آرامگاه امام حسین(ع) در کربلا، آرامگاه حضرت علی(ع) در نجف و آرامگاه امام رضا(ع) در ایران  نقش تعیین کننده در ساختار جهانی شدن ایفا کنند و این موضوع طبیعتا شامل امامزاده سیدبهلول(ع) نیز می شود و با برشماری ویژگی های مهم شهر خوی برای زمینه سازی و ایجاد زیرساخت های لازم برای جهانی شدن، میتوان وجود آرامگاه شخصیت برجسته و منحصر بفرد شمس تبریزی را ذکر کرد چرا که این شخصیت کم نظیر در تاریخ عرفان اسلامی بی بدیل بوده است. 

شمس تبریزی

شمس دارای جایگاه ویژه ای در بین مردم کشورهای مختلف بوده زندگی سرشار از معمای این شخصیت برجسته تاریخی توجه بسیاری از علاقمندان به حوزه فرهنگی و گردشگری را به خود جلب ساخته است.
شمس چشمه ای جوشان از رازهای سر به مهر عرفان اسلامی است که در سایه دیدار با مولانا و تحولات عظیم روحی وی نمود بیشتری یافته است. وجود آرامگاه این شخصیت بزرگ در خوی موضوعی است که انحصارا برای این شهر فرهنگی بوده و هیچ یک از شهرهای دیگر دنیا این ویژگی برجسته را دارا نیستند. شمس بعنوان ظرفیت عظیم شهر خوی میتواند چشمه ای باشد برای توسعه گردشگری،اقتصادی، فرهنگی، و میتواند خوی را از شهری تاریخی به یک شهر جهانی مبدل سازد. چرا که ویژگیهای جهانی شدن در این شهر وجود دارد و علاوه بر تلالو تمدن کهن آذربایجان و ایران در خوی، دارای یکی از منحصربفردترین چهره های عرفانی اسلامی است.

خوی می تواند جاذب میلیونها گردشگر شیفته شمس و مولانا باشد که از سرتاسر جهان برای ملاقات با شمس و بازدید از آرامگاه برجسته ترین و متفاوت ترین چهره عرفان اسلامی در شهر خوی حضور یابند.

اما چرا چنین نیست؟!

*عدم ساخت آرامگاه شمس با توجه به جایگاه وی در تاریخ این کشور، پروژه ای که سالهاست در لابلای جملات و بیانیه ها و خطابه ها تکرار میشود اما بودجه های لازم برای ساخت این آرامگاه از سوی دولت تامین نمیشود و با شرایط کنونی اقتصادی طبیعتا ساخت و تکمیل آرامگاه دور از ذهن بوده و پروسه ای طولانی خواهد بود.

*عدم اشرافیت کافی برخی از مسئولین تاثیرگذار در سیاست های کلان شهری و عدم درک مناسب و اهمیت موضوع شمس حتی از سوی شهروندان: قطعا موضوع احیا و احداث آرامگاه شمس خواهد توانست سیل گردشگران زیادی را همچون شهرهای شیراز و اصفهان و شهر قونیه ترکیه به سوی خود جذب کند و اهمیت این موضوع می بایست از سوی مسئولین و حتی شهروندان بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

*عدم وجود زیرساخت های لازم همچون هتل های مختلف با سطوح ارایه خدمات برای مسافرین، عدم وجود مهمانسراها متناسب با سلایق مسافرین

*عدم توسعه متناسب فضای شهری خوی بعنوان یک شهر فرهنگی که آرامگاه شمس را در خود داشته و نیازمند بازنگری کلان در سطح سیاست گذاری و تلاش بیشتر برای شکل دهی و هدفمند سازی اقدامات تمامی نهادها و سازمانهای شهر در راستای بیان و به نمایش گذاشتن شهر شمس است.

*عدم پویایی فرهنگی ، از مهمترین مولفه های توسعه شهرها پویایی فرهنگی است و این پویایی همزمان با تحولات اداری و مسولین میباید از سوی شهروندان نیز شکل گیرد و در واقع پویایی شهری زمانی اتفاق میافتد که مردم و مسولین بصورت همزمان در راستای ایجاد تحولات فکری و بنیادین حرکت کنند.

اقدامات دیگر شهرها:

قونیه : قونیه در سطح جهانی، هفتمین شهر مشهور ترکیه محسوب می‌شود و در ناحیه‌ی آناتولی مرکزی قرار دارد. و به دلیل وجود آرامگاه مولانا یکی از مهمترین شهرهای فرهنگی دنیاست. قونیه مردم میهمان نوازی دارد که فرهنگ آنها تحت تاثیر ادبیات و تاریخ غنی این ناحیه قرار گرفته است. به دلیل وجود آرامگاه مولانا در این شهر، همواره شعر و ادبیات با زندگی مردم این دیار عجین شده است و این موضوع در رفتار مردم نیز قابل مشاهده می‌باشد. سیاست گذاران و تدوینگران اصلی سیاست های مدیریتی شهر قونیه با اشرافیت کامل، جایگاه مولانا را در ساختار فرهنگی ادبی کشورهای مشترک به خوبی شناخته و از توانمندیهای این آرامگاه جهت جذب علاقمندان و گردشگران به قونیه آگاه بوده و بر همین اساس به تدوین برنامه های رفاهی،تفریحی،اقامتی، و ویژه برنامه های انحصاری برای مولانا پرداختند و با توجه به اشتراکات فرهنگی بین ایران و ترکیه و کشورهای دارای ریشه های فرهنگی مشترک به راه اندازی مجموعه ای از برنامه های جذاب و در عین حال برگرفته از اندیشه ها و زندگی مولانا پرداختند. از آن جمله میتوان به اجرای رقص سما (شب عروس) در سالن بسیار باشکوه اختصاصی این مراسم با ظرفیت بیش از 5هزار تماشاگر اشاره کرد. جدای از درست و یا نادرست بودن مساله رقص سما از منظر مذهبی و عرفی، این برنامه در مناسبت های خاصی اجرای می شود و توانسته در طول سالیان متمادی پذیرای میلیونها گردشگر از کشورهای مختلف در قونیه باشد.با نگاهی ساده میتوان دید که حجم رونق اقتصادی گردش مالی شهر قونیه و حتی کشور ترکیه از این برنامه های اجرا شده در طول سال به چه میزان تحت تاثیر قرار می گیرد. دولت ترکیه و مدیران شهر قونیه با آگاهی کامل از رونق اقتصادی کشور و شهر خود از قبال این چرخش مالی عظیم ،همچنان در تلاشند تا با وسعت بخشیدن به اقدامات و تامین و تکمیل زیرساخت های جدید و ارایه خدمات مختلف تفریحی و رفاهی برمبنای نگاه توریستی همچنان افزایش علاقمندان به این شهر و مراسم های ویژه آن را شاهد باشند.

با محاسبه بسیار ساده ای از میزان درآمدهای شهر قونیه ترکیه در روزهایی مثل وفات مولانا و اجرای ویژه برنامه های شب عروس و یا مشابه آن در طول سال میتوان دریافت که دولتمردان کشور به این هدف مهم دست یافته اند که میتوان با تمرکزگرایی و هدف گذاری بر اساس مولانا، پایه های رونق اقتصادی کشور بر مبنای صنعت توریسم را استحکام بخشید. صف های طولانی میلیونها علاقمند به تماشای مراسم های مذکور و آرامگاه مولانا میتواند دلیل مناسبی برای این هدف گذاری باشد.

 نکته قابل توجه اینکه با توجه به نگاه مدیریتی دولتمردان و محدودیتهای شرعی و قانونی در ایران تقریبا اجرای مراسمی همچون رقص سما غیرممکن بوده و "می بایست بر پایه شناخت مناسب شمس و مولانا برنامه‌ای جایگزین با برند شمس تدوین کرده و این برنامه انحصاری همچون خود شمس در جهان معرفی گردد."

برخی از ویژگیهای مراسم اختصاصی شمس می تواند چنین باشد:

*نوع آوری در طراحی مراسم براساس تفکرات و آثار  شمس و مولانا
*طراحی و استفاده از جلوه های متناسب نور، موسیقی ،حرکات نمایشی و آیینی جدید
* ایجاد جلوه های داستان گونه و به تصویر کشیدن مهمترین بخش های زندگی شمس

*طراحی بر اساس تلفیقی از فرهنگ بومی، ویژگیهای ادبی و آئین های نمایشی

* تولید موسیقی با استفاده از سازهای کوبه ای و تلفیقی از موسیقی ایرانی و دوره عثمانی

* طراحی لباس ویژه بر اساس ویژگیهای بومی آذربایجان و تلفیق آن با لباس دوره زندگی شمس منطبق با رنگبندی، فرم دوخت،نوع بافت پارچه و ...

* اجرای مراسم در هفته اول مهرماه همزمان با روز ملی شمس در تقویم رسمی کشور 

ضرورت هاو مقدمات لازم:

*تشکیل تیم تحقیقاتی علمی در حوزه های ذکر شده همچون تیم تحلیل و ساخت موسیقی بر اساس موسیقی ایرانی و  روایت گر شخصیت و اندیشه های شمس با تولید موسیقی انحصاری بعنوان برند موسیقی شمس ( با بهره گیری از تجربیات کشورهای دیگر بویژه ترکیه)

* تشکیل تیم طراحی حرکات نمایشی : این تیم متشکل از بزرگترین طراحان حرکت های آیینی کشورایران و ترکیه       می بایست تشکیل شده و بر اساس ساختار زمانی،شخصیتی و اندیشه های شمس می بایست به طراحی نوعی از حرکات آیینی بپردازند که برند ویژه و انحصاری شمس باشد.

* تشکیل تیم تحقیقاتی و علمی شمس برای ارایه چهره واضح ،شفاف و زندگی از شمس ( دکتر سبحانی،دکتر موحد و صاحب نظران دیگر کشورها)

* تشکیل تیم تدوین و مسولین فنی مراسم انحصاری شمس (کارگردان هنری، تهیه کننده و ...)

روش انجام کار:

* یک) برگزاری مسابقه ملی  با حضور طراحان بزرگ ایرانی و منطقه ای برای این موضوع

*تعیین جوایز متناسب با طرح مورد نظر  

دو) شناسایی و دعوت از صاحب نظران و شخصیت های برجسته در حوزه های ذکر شده برای تهیه و تدوین مراسم ویژه شمس بر پایه تیم های پیش بینی شده

 هزینه ها:

برآورد هزینه نهایی طرح مذکور پس از تشکیل تیم های تحقیقاتی اعلام می گردد که قطعا با در نظر گرفتن ایجاد یک برند جهانی برای شهر خوی و نتایج حاصل از این برندسازی، هزینه های صورت گرفته چشم گیر نخواهد بود.

  نتایج حاصله:

* ایجاد برند انحصاری برای شمس
* برندسازی انحصاری برای شهر خوی
* توسعه مناسبات بین شهر خوی و شهرهای مختلف داخلی و خارجی و به تبع آن تعاملات گسترده کشور با کشورهای همسایه
* رونق فرهنگی و رشد و شکوفایی ( پویایی ) شهری خوی
* تحولات عظیم فرهنگی و گردشگری خوی، استان و منطقه
* معرفی شمس با ویژه برنامه های انحصاری از تمامی سیستم های تصویری و شبکه های مختلف تلویزیونی
* رونق اقتصادی شهر خوی،استان و منطقه
* توسعه صنعت توریسم منطقه و تاثیرگذاری در چرخه اقتصادی
* ایجاد زیرساخت های لازم برای توسعه خدمات ویژه گردشگران
* اجرای مراسم های ویژه شمس در مناسبت های مختلف بویژه در ایام اول مهرماه که به نام شمس ثبت شده است

***

نتیجه نهایی:

خوی می تواند یک شهر جهانی باشد.

(اگر اندیشه های ما در ساختارهای جهانی قرار گیرد.)

اسماعیل لطفی